Tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu
Trong đời sống tâm linh của người Việt Nam đã từng tồn tại nhiều hình thức tín ngưỡng tôn giáo khác nhau. Đó là các tục thờ cúng tổ tiên, rồi mở rộng ra là thờ Thành hoàng (được coi là tổ tiên làng xóm) gồm các nhân thần tức là những con người thật, có nhiều công đức với dân, như các anh hùng trong lĩnh vực chiến đấu, các vị lập ra làng xóm, các tổ nghề.... Cũng có thể là các nhiên thần tức nhân vật tượng trưng cho các thế lực thiên nhiên hoặc do óc tưởng tượng của con người tạo ra nhân một sự kiện xã hội, nhân sinh nào đó.
Từ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thờ các thần, đặc biệt ở người Việt có tín ngưỡng thờ Mẫu. Một số nhà nghiên cứu muốn coi tục thờ Mẫu cũng là một đạo, một tôn giáo dân gian sơ khai.
Mẫu là Mẹ. Tục thờ Mẫu có thể là hiện thân của tục thờ Nữ Thần thời cổ đại. Dù sao, đến thời trung đại, Mẫu đã được thờ ở các đền, phủ.
Trong thần điện của "Đạo" này có các hàng. Đứng đầu là "hàng Mẫu" với các Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải và Mẫu Liễu Hạnh. Hai vị trên có nguồn gốc là các nữ thần núi rừng và sông nước. Vị dưới được chỉ định cụ thể là một phụ nữ quê ở Vân Cát, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, sống khoảng thế kỷ XVI nhưng là con gái của Ngọc Hoàng đầu thai xuống hạ giới, nên có nhiều phép thuật li kỳ!
Dưới hàng Mẫu là các "hàng" Quan (quan lớn Triệu Tường, quan lớn Tuần Tranh...), Chầu (Chầu Đệ Nhất, Chầu Đệ Nhị...), Ông Hoàng (Hoàng Đôi, Hoàng Mười...), Cô (Cô Bơ, Cô Chín...), Cậu (Cậu Bơ, cậu Bé...), rồi Ngũ hổ, Rắn (ông Lốt)... gọi chung là Chư vị.
Vì chưa phát triển thành một tôn giáo mà còn ở dạng một tập tục thờ cúng nên "đạo" Mẫu chưa được điển chế hoá như Phật giáo, Công giáo cho nên mỗi thời, mỗi vùng việc thờ cúng có khác biệt, ví như "Tam toà Thánh Mẫu", nhưng có người lại cho là bốn toà: Mẫu Thiên, Mẫu Địa, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải và coi bà Liễu Hạnh chính là Mẫu Thiên! Hoặc gọi là ngũ vị quan lớn nhưng rồi có nơi lại cho là mười vị!
Nơi thờ các Mẫu cùng các hàng quan, hàng chầu v.v... gọi là đền. Nhưng tuỳ từng địa phương, thần điện được bổ sung thêm, như Trần Hưng Đạo, Phạm Ngũ Lão, Bà Chúa Kho, các ông quan lớn Tuần Tranh, Triệu Tường và nhiều Quan, nhiều Cô, Cậu khác nữa v.v...
Đền nào mà chủ thể thờ cúng chính là bà Liễu Hạnh thì gọi là Phủ, Phủ nổi tiếng nhất là Phủ Dày ở ngay làng quê của Bà (Nam Định)
Đền thờ Mẫu mà đặt trong khuôn viên chùa thì gọi là điện Mẫu. Ngoài ra nhiều gia đình cũng lập các tĩnh, các am để thờ Mẫu.
Tục thờ Mẫu và Chư vị vốn phát sinh ở miền Bắc. Vào đến miền Nam, "đạo" này đã đưa vào thần điện của mình các nữ thần trong tín ngưỡng thờ cúng địa phương, như Thánh Mẫu Thiên Y-a-na (Huế), Thánh Mẫu Linh Sơn (Tây Ninh) v.v..
Trong thực tế thờ cúng của "đạo" Mẫu có sự hội nhập các hình thức của nhiều tôn giáo khác, chủ yếu là Đạo giáo.
Ngày nay, vì được coi là tín ngưỡng bản địa nên nhiều đền, phủ vốn bị hư hỏng, đổ nát trong chiến tranh, nay đang được khôi phục, sửa chữa và hoạt động trở lại.